Werk bij voorkeur buiten of in een zuurkast, want er kunnen ongezonde, paarse jodiumdampen vrijkomen tijdens dit experiment.
Gebruik bovendien vooral geen grotere hoeveelheden dan aangegeven, want dan is het experiment niet meer veilig!

Doe ¼ gram jodiumkorrels in een reageerbuisje. Voeg daaraan 1 mL ethanol toe. Verwarm dit geheel au bain marie, dus in een bekerglas heet water. Kwispel met de reageerbuis totdat je geen getik van korreljes meer hoort zodat je weet dat het jodium is opgelost. Je hebt nu jodiumtinctuur van 25%.
Schenk 3 mL ammonia 25% in een ander reageerbuisje.

Uitvoering van de proef:

Voeg de 3 mL ammonia bij de roodbruine oplossing van jodium in alcohol. Onmiddellijk verandert de kleur in zwart. Laat de reageerbuis een minuut of vijf rustig staan. Dan zie je dat het zwarte neerslag enigszins naar de bodem is gezakt. Giet de oranjebruine vloeistof voorzichtig af, en voeg nog 2 mL ammonia 25% toe. Laat dit een kwartiertje staan. Verdun het geheel met ongeveer 5 mL ged. water. Filtreer en laat ook nog 5 mL water door het filter lopen om te wassen; doe dat eventueel nogmaals. Het achterblijvende, zwarte neerslag is stikstoftrijodide. Schep er nat een spatelpuntje uit en doe dat op een stukje keukenpapier. Laat het drogen. Als het droog is, hanteer het papier dan voor alle zekerheid met een tang en raak daarmee het stikstofjodide niet aan. Nu kun je er buiten (!) met een hamer op slaan en met een knalletje zal de stof ontleden. De damp is paars.
De rest in het filtreerpapier kun je eveneens drogen. Wees voorzichtig, het kan in droge toestand in principe ontploffen door een trilling.

Het papier ligt te drogen.

Verklaring: De verbinding die door een substitutiereactie wordt gevormd, is stikstof(tri)jodide: NH3 + 3 I2 → NI3 + 3 HI Deze stikstofverbinding is zwartbruin, en in droge vorm extreem instabiel. Dat komt doordat de grote jodiumatomen zich verdringen rond het kleine stikstofatoom. Door zelfs maar een lichte schok valt stikstof­tri­jodide - heel exotherm - uiteen: 2 NI3 (s) → N2 (g) + 3 I2 (g) Raak dus het droge (fitreer)papier niet aan als je vingers je lief zijn; daarnaast zijn de ontstane paarse jodiumdampen niet gezond.

Na afloop van de proef:

Schenk wat zuur bij het filtraat totdat het geel kleurt. Doe er een kristal natriumthiosulfaat bij zodat het weer ontkleurt. Daarna kan het met water door de gootsteen.

Klik hier voor filmpjes op YouTube.